Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie)
De ZZP’er (Zelfstandige Zonder Personeel) is niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Van de beroepsbevolking is naar schatting 15 – 20%, al dan niet naast een baan in loondienst, ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en werkzaam als zelfstandig ondernemer.
Bij een deel van de 1,8 miljoen ingeschreven en werkzame ZZP’ ers is sprake van schijnzelfstandigheid.
De overheid is al jaren bezig om de problematiek rondom schijnzelfstandigheid op te lossen. Vanaf 1 januari 2025 gaat de belastingdienst de schijnzelfstandigheid (streng) aanpakken. Ondanks de vele berichten hierover in de media, is er nog veel onduidelijkheid bij zowel de opdrachtgevers als de ZZP’ ers. Deze onduidelijkheid leidt tot onrust onder de ZZP’ ers. Daarnaast worden opdrachtgevers huiverig om ZZP’ ers aan te trekken.
Of er wel of geen sprake is van schijnzelfstandigheid is een arbeidsrechtelijk vraagstuk.
Wij zijn een administratiekantoor en geen arbeidsrechtjurist en zijn geen partij bij de totstandkoming van de overeenkomst tussen de ZZP’ er en de opdrachtgever. Wel zijn we betrokken bij onze ZZP klanten en willen we vanuit onze kant helpen om wat duidelijkheid te scheppen.
Wat schijnzelfstandigheid inhoudt, wanneer het wel of niet aan de orde is wie ermee te maken krijgt en waarom de belastingdienst nu gaat handhaven, zal hier onder zo goed mogelijk geprobeerd worden te duiden.
Om deze problematiek goed te begrijpen moeten we eerst even terug in de tijd.
Situatie tot 01-01-2016
Tot 1 januari 2016 werd gewerkt met een VAR verklaring. De opdrachtgever vroeg dan aan de opdrachtnemer om een VAR-verklaring aan te vragen en te overleggen. Zo kreeg de opdrachtgever fiscale zekerheid. De opdrachtgever wist dan zeker dat de opdrachtnemer geen beroep kon doen op een dienstbetrekking. Anders was de opdrachtgever namelijk verplicht om loonheffingen in te houden op de beloning die hij aan de opdrachtnemer betaalde.
De wet DBA (vanaf 01-01-2016)
Tegelijk met de inwerkingtreding van de wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelatie) per 01-01-2016 werd de VAR verklaring afgeschaft.
De wet DBA heeft tot doel duidelijkheid te scheppen over de arbeidsrelatie tussen opdrachtgevers en zzp'ers.
De Belastingdienst beoogde hiermee schijnzelfstandigheid te voorkomen. Bovendien kan de Belastingdienst na afschaffing van de VAR-verklaring ook een naheffingsaanslag opleggen aan de opdrachtgever.
De Wet DBA legt meer verantwoordelijkheid bij de opdrachtgever om te controleren of er sprake is van een zelfstandige arbeidsrelatie. Dit betekent dat zowel de ZZP’ er als de opdrachtgever goed moeten letten op de werkafspraken om te voorkomen dat de Belastingdienst de arbeidsrelatie als dienstbetrekking beschouwt.
De wet DBA stuitte echter al snel op veel verzet. Om een aantal redenen werd besloten om de wet DBA niet te handhaven. Tijdens dit zogenaamde handhavingsmoratorium, controleerde de Belastingdienst slechts beperkt (met name op opzettelijk misbruik en fraude) op schijnzelfstandigheid.
Opheffing handhavingsmoratorium per 01-01-2025
De Wet DBA bestaat dus al 9 jaar, maar werd niet gehandhaafd. Vanaf 1 januari 2025 wordt deze wet wel gehandhaafd. Dit om de schijnzelfstandigheid onder ZZP’ ers aan te pakken.
Waarom wil de overheid de schijnzelfstandigheid aanpakken?
Daar zijn verschillende redenen voor, zoals bijvoorbeeld:
• Het kabinet heeft herhaaldelijk aangegeven dat de balans op de arbeidsmarkt tussen werknemers en zelfstandigen verstoord is. Twee sectoren die vaak genoemd worden zijn de zorgsector en de overheidssector, waar zzp'ers inhuren bijna de norm is geworden. Vooral bij de overheid blijkt dat het aantal schijnzelfstandigen blijft toenemen.
• Als ZZP’ er met een eenmanszaak heb je belastingvoordeel ten opzichte van iemand in loondienst. Denk hierbij aan de zelfstandigenaftrek en de MKB winstvrijstelling. Hierdoor loopt de overheid belastinginkomsten mis.
• Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vreesde afbraak van “het sociale stelsel” (lees: werknemersverzekeringen)
• In een aantal branches is het aantal ZZP’ ers de laatste jaren fors toegenomen. In bepaalde branches, zoals de zorg, het onderwijs en de overheid, worden de hoge kosten in de media voor een deel toegeschreven aan de “ dure” ZZP’ ers.
Wat houdt dat handhaven dan in?
Bij een belastingcontrole zal de belastingdienst (ook) controleren op eventuele schijnzelfstandigheid. Als blijkt dat er ten onrechte voor een ZZP-constructie is gekozen, terwijl er voor een dienstverband gekozen had moeten worden, zal de belastingdienst met terugwerkende kracht de ZZP’ er beschouwen als werknemer en de werkgever een aanslag loonheffing en premies sociale verzekeringen opleggen. Het jaar 2025 zal een overgangsjaar zijn waarbij de belastingdienst heeft aangegeven nog geen boetes te zullen opleggen. Vanaf 2026 (en in geval van fraude etc.) zal dat wel het geval zijn.
Wat is schijnzelfstandigheid?
Voordat de schijnzelfstandigheid wordt toegelicht, eerst de vraag wat is een ZZP’ er en welk type ZZP’ er kan te maken krijgen met schijnzelfstandigheid.
De ZZP’ er
Een ZZP’er is, zoals de naam al doet vermoeden, een zelfstandig ondernemer zonder personeel. In dit geval wordt met personeel bedoeld werknemer(s) die een dienstbetrekking hebben met de onderneming. Dat wil niet zeggen dat de ZZP’er alleen werkt. Hij of zij kan best andere ZZP’ers inhuren om het werk gedaan te krijgen, maar het criterium is dus dat je geen werknemers op de loonlijst hebt.
De rechtsvorm (eenmanszaak of BV) doet niet ter zake bij de vraag of je wel of geen ZZP’er bent. Het gaat erom of je wel of geen personeel op de loonlijst hebt.
Overigens heeft het grootste deel van de ZZP’ers gekozen voor de eenmanszaak als rechtsvorm. De eenmanszaak is eenvoudig op te richten en voor de meeste ZZP’ers is de eenmanszaak nog steeds fiscaal de voordeligste optie.
Wat is het verschil tussen ZZP’er en freelancer?
De termen freelancer en ZZP’er worden soms door elkaar gebruikt, maar is het hetzelfde?
Het antwoord is nee. Een freelancer is iemand die werkt zonder dienstverband. Een ZZP’er is een ondernemer zonder personeel. Sommige ZZP’ers werken als freelancer. Sommige ZZP’ers werken niet als freelancer.
Bijvoorbeeld:
1. Een ZZP’er die niet als freelancer werkt heeft een bedrijf of bedrijfje. Dit bedrijf is actief op gebied van dienstverlening, handel en/of productie. Denk hierbij aan een (fysieke of web-)winkel, een transportbedrijf of zelfstandig vrachtwagenchauffeur, een klusbedrijf, een administratiekantoor, een zelfstandig kapper, schilder, loodgieter, hovenier etc. etc..
2. Een ZZP’er die zichzelf verhuurt (meestal) tegen een bedrag per uur of dag is een freelancer. Voorbeelden daarvan zijn verpleegkundige, (interim)manager etc.etc..
Schijnzelfstandigheid komt (misschien op een enkele uitzondering na) niet voor in groep 1. Het komt wel voor in groep 2.
Schijnzelfstandigheid kan overigens ook voorkomen bij niet ZZP’ ers, maar die groep laten we nu even buiten beschouwing.
Schijnzelfstandigheid
Er is sprake van schijnzelfstandigheid als iemand, zonder dat hij of zij in loondienst is bij de werkgever, tegen een beloning werkzaamheden verricht voor deze werkgever, waarbij van rechtswege sprake is van een arbeidsovereenkomst en dan is van rechtswege ook sprake van een dienstverband.
Simpel gezegd, iemand werkt als zelfstandige (freelancer) voor een werkgever terwijl hij of zij van rechtswege een dienstverband heeft met deze werkgever en het werk dus niet als zelfstandige had mogen doen.
De wettelijke basis voor de arbeidsovereenkomst / het dienstverband is vastgelegd in het burgerlijk wetboek. (Boek 7 Artikel 610)
In dat artikel staat dat er sprake is van een dienstverband als aan drie criteria wordt voldaan, te weten:
- Er is sprake van een beloning
- Er is sprake van (persoonlijke) arbeid
- Er is sprake van een gezagsverhouding
Kort gezegd, de vraag is of er sprake is van loon, arbeid en gezag, zo ja dan is er sprake van een dienstverband.
Als er aan die drie criteria is voldaan, dan is er van rechtswege sprake van een dienstverband en moet er dus “ in loondienst” worden gewerkt. Als je dan toch als ZZP’ er werkt, dan is er sprake van schijnzelfstandigheid.
Bij zowel een dienstverband als een ZZP-constructie is sprake van loon én arbeid.
Het cruciale verschil tussen een dienstverband van rechtswege en legitiem werken als zzp’ er ligt in het feit of er wel of niet sprake is van een gezagsverhouding.
Wanneer is er in de praktijk dan sprake van schijnzelfstandigheid of niet.
De opdrachtgever (werkgever of opdrachtgever) en de opdrachtnemer (werknemer of ZZP’ er) zullen bij elke opdracht moeten beoordelen of er sprake is van een dienstverband van rechtswege of dat een ZZP’ constructie wenselijk en mogelijk is.
Zoals eerder aangegeven is het de hamvraag of er al dan niet sprake is van een gezagsverhouding.
Omdat elke situatie uniek is, zal aan de hand van indicatoren en de weging daarvan moeten worden vastgesteld of er een gezagsverhouding is of niet.
Die indicatoren kunnen heel divers zijn.
Te denken valt aan:
- Kan de opdrachtgever de ZZP’ er instructies geven over de wijze waarop de werkzaamheden moeten worden uitgevoerd of wordt uitsluitend naar het eindresultaat gekeken.
- Als het resultaat niet goed (genoeg) is, moet de ZZP’ er dat dan herstellen voor eigen rekening (oftewel in zijn/haar eigen tijd, of wordt ook die hersteltijd uitbetaald.
- Hoe lang is de opdracht, is het bijvoorbeeld een klus van 1 dag of wordt iemand gedurende 6 maanden ingehuurd?
- Wordt dezelfde functie die de zzp’ er vervult ook door werknemers van de organisatie vervuld?
- In hoeverre maakt de opdrachtnemer onderdeel uit van de organisatie van de opdrachtgever. Draagt de zzp’ er bijvoorbeeld bedrijfskleding met zijn/haar eigen logo of bedrijfsnaam of de bedrijfskleding van de opdrachtgever? Bijvoorbeeld draagt de verpleegkundige de witte jas met het logo van het ziekenhuis?
- Vinden er met de ZZP’ er net zoals bij de werknemers functioneringsgesprekken en/of beoordelingsgesprekken plaats?
- Welke mate van vrijheid heeft de ZZP’ er om de werkzaamheden uit te voeren?
- Hoe wordt de beloning bepaald. Wordt er bijvoorbeeld per uur gefactureerd of is er sprake van een prestatie gerelateerde beloning (bijvoorbeeld tarief per M2 of voor het opleveren van een marketingplan of een beleidsplan).
- Wordt de ZZP’ er ook uitgenodigd voor personeelsbijeenkomsten of personeelsuitjes en zo ja, betaalt de ZZP’ er de kosten voor zijn/haar deelname dan uit eigen zak of wordt er voor hem of haar betaald?
- Mogen de werkzaamheden eventueel ook door iemand anders uitgevoerd worden (met andere woorden is er een verplichting het werk persoonlijk uit te voeren)
Het zal niet zo zijn dat als aan 1 of 2 van de criteria wordt voldaan, dat er dan geen sprake is van een dienstverband. De gehele feitelijke situatie zal daarbij moeten worden beoordeeld.